Beykozlu
New member
Dünya genelinde 72 ülkede faaliyet gösteren ve Türkiye pazarına 2014 yılında giren Uber’in Erdoğan’a ulaşmak için devrin İktisattan Sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ile görüştüğü ortaya çıktı.
DW Türkçe’den Pelin Ünker’in haberine göre, Uber’in Türkiye’de ruhsatsız araçlarla büyümesi taksicileri ayağa kaldırırken art planda lobi faaliyetleri sürüyordu. Uber, Türkiye’deki varlığını garantilemek için Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a yakın isimleri radarına aldı. Dönemin bakanları Ali Babacan ve Mehmet Şimşek’in Erdoğan’ı ikna etmesi için harekete geçen şirket, birinci vakit içinderda AKP kurucularından olan ve bir danışmanlık firması bulunan Cuneyd Zapsu’ya ulaştı.
Erdoğan’a yakın isimler hedeflendi
Tüm dünyada eş vakitli olarak yayınlanan ve Türkiye’ye ait dokümanları yalnızca DW Türkçe’nin incelediği araştırmaya göre Uber, Türkiye piyasasına girmedilk evvel karşılaşacağı yasal kahırlar ve engellenme riskinin farkındaydı. Türkiye’de lisans almayı garantilemek için Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a yakın isimler üzerinden lobi faaliyetleri yürüten şirket, bu biçimdece her türlü yasal düzenlemeyi rahatlıkla yaptırmayı amaçlıyordu.
İncelenen evraklara göre, Uber Türkiye’ye girmeye hazırlanırken pazar araştırması yapan bir yönetici, “Önemli bir nokta şu ki, RTE (Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan) bu günlerde yabancı internet şirketlerine karşı fazlaca agresif. Twitter ve Youtube’u vergi ödememekle suçluyor… bu biçimde tüm bu (yaratıcı!) argümanlara karşı hazırlıklı olmalıyız” dedi.
Türkiye’de birinci vakit içinderda taksilerle işe başlayan Uber, taksi ruhsatı olmayan araç sahipleriyle müşterilerin karşılıklı hizmet alım satımına imkan sağlayacak peer-to-peer, yani şahıslar ortası iş modeli P2P’nin lansmanı için de gayeleri ve riskleri belirlemeye başladı.
böyle işleyen platformlar kullanıcıların birbirlerine mal ve hizmet alıp satmalarını sağlarken karşılığında da bir komite alyor.
‘Büyük, makus Amerikan şirketi olarak kabul edilirsek…’
Eylül 2014 tarihindeki toplantı notlarına bakılırsa şirket yöneticileri, Türkiye’de kuvvetli olan taksi lobisinin vereceği karşılık taksicilerin imajını olumsuz etkileyecek olsa da Uber’in “topla tüfekle saldırmak” yerine, daha ölçülü bir karşılık vermeleri gerektiğini belirttiler. Bir yönetici “Gerçek şu ki Türkiye, şoför ortaklarımız için şiddet riskine kayıtsız kalan büyük, makûs Amerikan şirketi olarak kabul edilirsek, kamuoyunu kazanamayacağımız çok milliyetçi bir pazar” dedi.
‘Cesur korsan taksicilere gereksinimimiz var’
Aynı görüşmede korsan taksilerle çalışma da gündeme geldi. Korsan taksicileri olağan iş ortakları olarak tanımlayan şirket yetkilileri, Türkiye’deki maddelere bakılırsa ticari ehliyeti olmayan ve taksi nakliyatı yapan şoförlerin yalnızca para cezası ile cezalandırıldığına dikkat çekti. Dokümanlara bakılırsa korsan taksicilerin sisteme kayıt olduğunda daha şeffaf hale geleceğini ve bunun onlar için sorun oluşturabileceğini söyleyen bir yöneticinin şöyleki dedi:
“Bu yüzden başlangıçta şoförleri bulmakta zorlanabiliriz, cesurlara gereksinimimiz var ve cezaları ödeyeceğimizi garanti ediyoruz.”
Uber, Türkiye’de faaliyete geçtikten daha sonrasında bir lobi kitapçığı hazırlatarak stratejilerini de belirledi. Şirketin temel gayelerinden biri, “kilit iş ve siyasi paydaşları” belirleyerek lüks nakliyecilikte “daha yeterli bir” lisanslama planı için “yasa yapma sürecinin etkin bir oyuncusu olmak”tı.
AKP kabinesinden ‘entelektüel ve teknoloji meraklısı kişiler’
Ekim 2014’teki yazışmalarda Türkiye’den sorumlu bir yönetici, Uber’in P2P lansmanının Cumhurbaşkanı Erdoğan’a Twitter ve Youtube hadisesi üzere aktarılma riskine karşı, AKP kabinesinden “entelektüel ve teknoloji meraklısı kişilerle” bağlantıya geçeceklerini söylemiş oldu.
Bu isimler periyodun İktisattan Sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’ti. Yazışmalara nazaran Babacan, o tarihtilk evvel şirket kurucusu Travis Kalanick ile görüşmüş, Şimşek ise yakın vakitte Londra’da Uber’i destekleyen bir tweet atmıştı.
Toplantılarda “Amacımız, taksi lobisindilk evvel bu iki kişinin Uber’i Erdoğan’a anlatmasını sağlamak” diyen Uber yöneticisi, periyodun İstanbul Büyükşehir Belediye Lideri Kadir Topbaş ile konuşmanın taksi lobisini harekete geçirebileceğinden Topbaş’tan evvel daha kıdemli beşerlerle irtibata geçmeyi deneyeceklerini tabir etti.
Zapsu üzerinden Babacan ve Şimşek’e ulaşmaya karar verdi
Şirket, Babacan ve Şimşek’e “AKP’nin kurucularından ve Erdoğan’ın yakın arkadaşı olan” Cuneyd Zapsu üzerinden ulaşmaya karar verdi.
Öte yandan eski İçişleri Bakanı Abdülkadir Aksu’nun oğlu Murat Aksu’ya ilişkin bir hukuk ofisi olan ASC Hukuk ile de muhtemel bir yardım için bağlantıya geçeceklerini belirttiler.
AKP kurucularından olan Zapsu, 2001 ile 2008 yılları içinde partinin merkez yürütme konseyi üyesiydi. Zapsu, Erdoğan’ın Başbakanlık periyodunda danışmanlığını üstlendi. 2008 yılına kadar AKP Merkez Karar Yürütme Konseyi’nde (MKYK) olan ve Genel Lider Erdoğan’ın Özel Asistanlığı ve Bilgi Koordinatörlüğünü yapan Zapsu, 2008 yılında etkin siyasi nazaranvlerinden istifa ederek kurduğu Cuneyd Zapsu Danışmanlık A.Ş. ile memleketler arası yatırım ve idare danışmanlığı hizmeti vermeye başladı.
Zapsu 150 bin dolar istedi
Kayıtlara nazaran UBER yöneticileri İstanbul’da Zapsu ve şirket yetkilisi ile bir yemek gerçekleştirdi. toplantıda Zapsu’nun şirketi, Uber’in Türkiye pazarında işlerini kolaylaştıracak kilit bireyleri belirledi. Valilerden belediye liderlerine, taksi plakası sahiplerinden medya şirketlerinin liderleri ve içişleri, ulaştırma ve maliye bakanlarına yaklaşık 30 kişilik bir liste sunan Zapsu’nun şirket yöneticisi, bu şahısların kim oldukları ve şirketten duymak istedikleri iletinin ne olduğu konusunda Uber’e yardım edeceklerini belirtti. Ayrıyeten 2015 seçimlerinin öncesi ve daha sonrasında yanlışsız bağlantı kanalları kurmaları için şirkete rehberlik edeceklerini tabir etti.
Görüşmenin akabinde Aralık 2014’te Zapsu’nun danışmanlık firması Uber’e bir muahede taslağı gönderdi. Taslağa nazaran Zapsu, üç aylık lobi faaliyeti için ayda 50 bin dolarlık fiyat talep ediyordu.
Üst seviye bir yönetici, “Fiyat çok yüksek fakat muhtemelen Türkiye’de hakikaten büyümemizin tek yolu Cuneyd Zapsu üzere nüfuz sahibi birinin bizi kıymetli Türklerin radarına sokması” dedi. Lakin iki şirket fiyatta anlaşamayınca o periyot resmi bir mutabakat yapılmadı.
Yazışmalarda Zapsu’nun Erdoğan’ın birinci devrinden olduğu ve tesirini yitirdiğini lisana getiren şirket yöneticileri, kendisine son deva olarak başvurmayı düşünerek yeni alternatiflere yöneldi.
‘Bu adam hükümetin Uber’e göz yummasına müsaade verebilir’
Şirket yöneticilerine nazaran Uber’in Türkiye’de yapacağı bir iş iştiraki da kanunların değiştirilmesine yardımcı olabilirdi.
Ocak 2015’teki bir yazışmada, Türkiye’den sorumlu bir yönetici, kurduğu temasların kendilerine iştirak için Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın imam hatip lisesinden arkadaşı Hasan Gürsoy’un sahibi olduğu Gürsoy İnşaat’ı tavsiye ettiğini söylemiş oldu. Şirketin yüklü olarak inşaat ve alışveriş merkezi işletmeciliği yaptığını ve ulaşıma yatırım yapmayı planladığını anlatan yönetici, “Özellikle özel jet kiralama. Hükümet ve Cumhurbaşkanı ile fazlaca düzgün temasları var, hakikaten bu şirket AKP devrinde yükseldi. Kontağımız aracılığıyla kendisine ulaştık ve hayli ilgilendiler. Hakikaten de bu adam hükümetin evvel Uber’e göz yummasına ve daha sonra da gerekli P2P düzenlemelerine gitmesine meydan verebilir. Onlarla bir muahede yaparsak, Zapsu’nun hizmetlerine gereksinim duymuyor olacağız” dedi.
Uber çabucak sonrasında iki şirketle daha stratejik yatırım görüşmesi yaptı.
Şubat 2015’te ise devrin Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ile görüşme gerçekleşti. Şimşek’le görüşmenin hangi lobici ya da irtibatlar aracılığıyla gerçekleştirildiği sızan dokümanlarda belgisiz kaldı. Şimşek’in bu görüşmesi kamuya açık kaynaklarda da yer almadı.
‘Şimşek epey destekleyici’
“Yenilikçilik ve şeffaflık yanlısı” olarak tanımladıkları Bakan Şimşek ile görüşmenin olumlu geçtiğinin açıklandıği şirket notlarında Şimşek’in, Uber’in Türkiye’de faaliyet göstermesi konusunda “oldukca destekleyici” olduğu tabir edildi. Şirket notlarında “Bizden Gelir yönetimi ile görüşmemizi istedi. (Onlardan da Uber konusunda olumlu olmalarını talep etti.) Twitter yasasını incelememizi tembih etti. Uber, e-araç çağırma düzenlemeleri ve P2P hakkında Bakan’a bir teklif sunacak” denildi.
Dönemin İktisattan Sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan’ın o periyot Uber CEO’su olan Travis Kalanick ve şirket kurucusu Garrett Camp ile yemek yediği de Uber yöneticilerinin iç yazışmalarında ortaya çıktı. Üst seviye bir Uber yöneticisi, 30 Haziran 2016’da şirketin diğer bir üst yöneticisine yazdığı bir e-postada şu biçimde dedi:
“Yemekte Türkiye eski Başbakan Yardımcısı’nın yanında oturuyorum. Yaklaşık üç yıl evvel Travis ve Garrett ile yemek yediğini söylüyor. Rastgele bir kıymeti var mı? Şayet bu biçimde, ondan bizim için ne yapmasını isteyebilirim?”
Diğer yönetici, “Sanmıyorum fakat onunla sohbet etmeye paha. İktisattan sorumlu eski Başbakan Yardımcısıydı, lakin aldığımız bilgilere nazaran Erdoğan’ın gözünden düştü ve son kabine değişikliğinde öteki bir bakanlık vazifesine atanmadı” cevabını verdi.
Uber, Türkiye’deki stratejik iştirak planını ise hayata geçiremedi. Eylül 2015’teki yazışmalarda firmaların birçoklarının Türkiye’deki gergin siyasi ortamdan dolayı ya da taksi dalını etkilemek istemedikleri için bu alanda bir iştirake sıcak bakmadığı söz edildi.
Eski ABD Büyükelçisi Tan ayda 35 bin dolar aldı
Bunun üzerine yazışmalarda, Türkiye’de lisans almak için rastgele bir legal yolun olmadığı, bu niçinle daha kuvvetli bir lobiciye muhtaçlık duyulduğu açıklandı.
Uber’in Avrupa, Ortadoğu ve Afrika’dan (EMEA) sorumlu bir yöneticisi, “Biroldukca seçeneği tükettikten daha sonra, yasallaşma sürecinde bize takviye olacak gerçek kişiyi bulamazsak, bunun Türkiye’deki tüm operasyonumuzu bir daha gözden geçirmemize niye olacağını hesaba katmak zorundayız” dedi.
Cuneyd Zapsu, Mehmet Şimşek ve Ali Babacan ile bir sonuca varamayan Uber, bu konuşmadan yaklaşık bir ay daha sonra, lobi faaliyetlerine devam etmek için “kutuplaştırıcı bir siyasi figür olmadığını düşündükleri” ABD eski büyükelçisi Namık Tan ve ortağı, devrin Türk Amerikan İşadamları Derneği Lideri Ekim Alptekin ile anlaştı. Tan ve Alptekin’in birlikte çalıştığı NT Danışmanlık firmasıyla aylık 35 bin dolardan üç aylık bir mukavele imzalandı.
Uber yöneticileri, Ocak 2016’daki yazışmalarda, üç aylık mühlet sonunda ilerleme kaydedildiği, lakin maksada ulaşmak için daha uzun vakte gereksinim olduğunu belirterek aylık ödenecek ölçüsü “20 bin dolar + bonuslar” olarak belirleyip şirketle bir yıllık mutabakat yapmayı önerdiler. Sızdırılan evraklarda bu kontratın imzalanıp imzalanmadığı yer almadı.
Fatih Altaylı’ya sipariş köşe yazısı
Uber, bu süreçte medya çalışmaları da yürütüyordu. İç yazışmalara göre teğe bir görüşmeler daha sonrası Hürriyet ve Sabah’ın ortalarında olduğu gazetelere şirket hakkında olumlu haberler yaptırıldı.
Ocak 2016’daki yazışmalarda “hükümete yakın gazeteci” olarak tanımladıkları Fatih Altaylı’nın da iki köşe yazısı kaleme aldığı açıklandı.
Uber yasal statü kazanamadan büyüdü
Gelinen noktada ise şirketin Türkiye’deki lobi faaliyetleri başarısız oldu. Kendi lehine yasal düzenlemelerin önünü açamayan Uber’e 16 Ekim 2019 tarihinde İstanbul 10. Asliye Ticaret Mahkemesi sonucu ile erişim pürüzü getirildi. Şirketin, turizm nakliyeciliği yetki dokümanlı araçları taksi olarak çalıştırması maddelere muhalif bulundu. 2020’nin aralık sonunda ise İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 13. Hukuk Dairesi’nin sonucuna göre yalnızca sarı taksilerle çalışmak suretiyle Uber’e getirilen erişim mahzuru kaldırıldı.
Ancak tüm bu lobi faaliyetleri ortasında şirket, 2014 ile 2019 içinde yasal statü kazanmadan Türkiye’de faaliyet göstererek büyümüş oldu.
İstanbul Taksiciler Esnaf Odası’nın eski lideri Yahya Uğur, DW Türkçe’ye şirketin mahkeme sonucuna kadar yasa dışı faaliyette bulunmasa da maddelerdeki boşluklardan faydalandığını, istinaf sonucu daha sonrası ise yalnızca taksilerle çalışma kuralından dolayı maddelerle uyumlu hale geldiğini söylemiş oldu.
ICIJ’in araştırması da Uber yöneticilerinin vakit zaman maddelerin haricinde faaliyet gösterdiklerini bildiklerini ortaya koydu.
Uber yöneticilerinden itiraf
Uber, Türkiye haricinde diğer ülkelerde de yasal boşluklardan yaralanmaya çalıştı.
Sızan iç yazışmalara nazaran o periyot Uber’in kurumsal bağlantı yöneticisi olan Nairi Hourdajian, Tayland ve Hindistan’daki hükümetlerin araç çağırma hizmetini kapatma eforları devam ederken şirket yöneticilerinden birine şu biçimde diyordu:
“Sorunlarımız var, zira s*tiğimin yalnızca yasadışıyız.”
Başka bir yazışmada ise Uber’in EMEA yöneticisi Mike Macgann, şirketin ülke yöneticilerinden birine Uber’in yeni pazarlara giriş stratejisini şu sözlerle deklare etti: “Temelde Uber piyasaya çıkıyor ve akabinde düzenleyici ve yasal bir b*k fırtınası var.”
Gizli kayıtlar sızdırıldı
Uber’in sızdırılan kayıtları, şirketin dünyanın farklı ülkelerindeki kentlere girmek için savaşırken 2013 ve 2017 yılları içinde kullandığı taktikleri ortaya koydu.
The Uber Files, İngiltere’nin önde gelen yayın kuruluşlarından The Guardian’a sızdırıldı ve Washington D.C. merkezli kâr gayesi gütmeyen gazeteciler ağı olan Milletlerarası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) ile paylaşıldı.
Araştırma, 83 bin e-postayı içeren 124 binden çok kayda dayanıyor. Bu kayıtlar içinde e-postaların yanı sıra Uber’in üst seviye yöneticileri içindeki iMessage’lar ve WhatsApp yazışmaları, sunumlar, not defterleri, brifing notları ve faturalar yer alıyor. Evraklar, Uber’in dünya çapında agresif bir biçimde genişlediği periyot olan 2013’ten 2017’ye kadar uzanıyor. The Guardian ve ICIJ tarafınca yürütülen ve 44 medya partneri ile paylaşılan proje üzerinde 29 ülkeden 180’den çok gazeteci dört ay boyunca çalıştı.
Uber: Bugün farklı bir şirketiz
Uber, ICIJ’e ve DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada “Uber bugün farklı bir şirket” diyerek geçmişteki davranışlarının mevcut bedelleriyle uyuşmadığını kabul etti. “Beş yıl evvelki bu yanlışlar, epey sayıda hükümet soruşturmasına ve üst seviye birkaç yöneticinin iş akdinin feshine yol açtı” diyen Uber’in Pazarlama ve Halkla Bağlantılar Kıdemli Lider Yardımcısı Jill Hazelbaker, bu yüzden Eylül 2017’de firmanın iş yapış biçiminin her istikametini dönüştürmekten sorumlu yeni bir CEO olan Dara Khosrowshahi’nin nazaranve getirildiğini belirtti.
Hazelbaker, mevcut Uber çalışanlarının yüzde 90’ının Dara Khosrowshahi CEO olduktan daha sonra işe başladığını aktardı. Uber sözcüsü Jill Hazelbaker ise “Tabi ki birinci yaklaşımımız daha hassas olabilirdi, hayli sayıda yanılgı ve yanlış adımlar içeriyordu. Büyüdükçe, hükümetlerle olan ilgilerimizin hem maddelere uygun birebir vakitte şeffaf olmasını sağlamak için, lobi faaliyetlerimiz için ek iç kontrol sistemleri geliştirdik” tabirlerini kullandı.
Türkiye’deki lobi faaliyetleri için ne kadar bütçe ayırdığını açıklamayı reddeden şirket, şu anda Türkiye’de İstanbul, Ankara ve İzmir’de yalnızca ticari taksi plakası olan taksilerle çalıştıklarını ve Türk maddelerine uygun hareket ettiklerini bildirdi.
DW Türkçe’nin ulaştığı Ali Babacan ve Mehmet Şimşek, Uber’in o periyot Türkiye’deki faaliyetlerini kolaylaştıran rastgele bir tesirde ya da faaliyette bulunup bulunmadıkları ve şirket yöneticileriyle gerçekleştirdikleri görüşmelerin kapsamına ait sorularımıza cevap vermedi.
DW Türkçe’den Pelin Ünker’in haberine göre, Uber’in Türkiye’de ruhsatsız araçlarla büyümesi taksicileri ayağa kaldırırken art planda lobi faaliyetleri sürüyordu. Uber, Türkiye’deki varlığını garantilemek için Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a yakın isimleri radarına aldı. Dönemin bakanları Ali Babacan ve Mehmet Şimşek’in Erdoğan’ı ikna etmesi için harekete geçen şirket, birinci vakit içinderda AKP kurucularından olan ve bir danışmanlık firması bulunan Cuneyd Zapsu’ya ulaştı.
Erdoğan’a yakın isimler hedeflendi
Tüm dünyada eş vakitli olarak yayınlanan ve Türkiye’ye ait dokümanları yalnızca DW Türkçe’nin incelediği araştırmaya göre Uber, Türkiye piyasasına girmedilk evvel karşılaşacağı yasal kahırlar ve engellenme riskinin farkındaydı. Türkiye’de lisans almayı garantilemek için Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a yakın isimler üzerinden lobi faaliyetleri yürüten şirket, bu biçimdece her türlü yasal düzenlemeyi rahatlıkla yaptırmayı amaçlıyordu.
İncelenen evraklara göre, Uber Türkiye’ye girmeye hazırlanırken pazar araştırması yapan bir yönetici, “Önemli bir nokta şu ki, RTE (Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan) bu günlerde yabancı internet şirketlerine karşı fazlaca agresif. Twitter ve Youtube’u vergi ödememekle suçluyor… bu biçimde tüm bu (yaratıcı!) argümanlara karşı hazırlıklı olmalıyız” dedi.
Türkiye’de birinci vakit içinderda taksilerle işe başlayan Uber, taksi ruhsatı olmayan araç sahipleriyle müşterilerin karşılıklı hizmet alım satımına imkan sağlayacak peer-to-peer, yani şahıslar ortası iş modeli P2P’nin lansmanı için de gayeleri ve riskleri belirlemeye başladı.
böyle işleyen platformlar kullanıcıların birbirlerine mal ve hizmet alıp satmalarını sağlarken karşılığında da bir komite alyor.
‘Büyük, makus Amerikan şirketi olarak kabul edilirsek…’
Eylül 2014 tarihindeki toplantı notlarına bakılırsa şirket yöneticileri, Türkiye’de kuvvetli olan taksi lobisinin vereceği karşılık taksicilerin imajını olumsuz etkileyecek olsa da Uber’in “topla tüfekle saldırmak” yerine, daha ölçülü bir karşılık vermeleri gerektiğini belirttiler. Bir yönetici “Gerçek şu ki Türkiye, şoför ortaklarımız için şiddet riskine kayıtsız kalan büyük, makûs Amerikan şirketi olarak kabul edilirsek, kamuoyunu kazanamayacağımız çok milliyetçi bir pazar” dedi.
‘Cesur korsan taksicilere gereksinimimiz var’
Aynı görüşmede korsan taksilerle çalışma da gündeme geldi. Korsan taksicileri olağan iş ortakları olarak tanımlayan şirket yetkilileri, Türkiye’deki maddelere bakılırsa ticari ehliyeti olmayan ve taksi nakliyatı yapan şoförlerin yalnızca para cezası ile cezalandırıldığına dikkat çekti. Dokümanlara bakılırsa korsan taksicilerin sisteme kayıt olduğunda daha şeffaf hale geleceğini ve bunun onlar için sorun oluşturabileceğini söyleyen bir yöneticinin şöyleki dedi:
“Bu yüzden başlangıçta şoförleri bulmakta zorlanabiliriz, cesurlara gereksinimimiz var ve cezaları ödeyeceğimizi garanti ediyoruz.”
Uber, Türkiye’de faaliyete geçtikten daha sonrasında bir lobi kitapçığı hazırlatarak stratejilerini de belirledi. Şirketin temel gayelerinden biri, “kilit iş ve siyasi paydaşları” belirleyerek lüks nakliyecilikte “daha yeterli bir” lisanslama planı için “yasa yapma sürecinin etkin bir oyuncusu olmak”tı.
AKP kabinesinden ‘entelektüel ve teknoloji meraklısı kişiler’
Ekim 2014’teki yazışmalarda Türkiye’den sorumlu bir yönetici, Uber’in P2P lansmanının Cumhurbaşkanı Erdoğan’a Twitter ve Youtube hadisesi üzere aktarılma riskine karşı, AKP kabinesinden “entelektüel ve teknoloji meraklısı kişilerle” bağlantıya geçeceklerini söylemiş oldu.
Bu isimler periyodun İktisattan Sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’ti. Yazışmalara nazaran Babacan, o tarihtilk evvel şirket kurucusu Travis Kalanick ile görüşmüş, Şimşek ise yakın vakitte Londra’da Uber’i destekleyen bir tweet atmıştı.
Toplantılarda “Amacımız, taksi lobisindilk evvel bu iki kişinin Uber’i Erdoğan’a anlatmasını sağlamak” diyen Uber yöneticisi, periyodun İstanbul Büyükşehir Belediye Lideri Kadir Topbaş ile konuşmanın taksi lobisini harekete geçirebileceğinden Topbaş’tan evvel daha kıdemli beşerlerle irtibata geçmeyi deneyeceklerini tabir etti.
Zapsu üzerinden Babacan ve Şimşek’e ulaşmaya karar verdi
Şirket, Babacan ve Şimşek’e “AKP’nin kurucularından ve Erdoğan’ın yakın arkadaşı olan” Cuneyd Zapsu üzerinden ulaşmaya karar verdi.
Öte yandan eski İçişleri Bakanı Abdülkadir Aksu’nun oğlu Murat Aksu’ya ilişkin bir hukuk ofisi olan ASC Hukuk ile de muhtemel bir yardım için bağlantıya geçeceklerini belirttiler.
AKP kurucularından olan Zapsu, 2001 ile 2008 yılları içinde partinin merkez yürütme konseyi üyesiydi. Zapsu, Erdoğan’ın Başbakanlık periyodunda danışmanlığını üstlendi. 2008 yılına kadar AKP Merkez Karar Yürütme Konseyi’nde (MKYK) olan ve Genel Lider Erdoğan’ın Özel Asistanlığı ve Bilgi Koordinatörlüğünü yapan Zapsu, 2008 yılında etkin siyasi nazaranvlerinden istifa ederek kurduğu Cuneyd Zapsu Danışmanlık A.Ş. ile memleketler arası yatırım ve idare danışmanlığı hizmeti vermeye başladı.
Zapsu 150 bin dolar istedi
Kayıtlara nazaran UBER yöneticileri İstanbul’da Zapsu ve şirket yetkilisi ile bir yemek gerçekleştirdi. toplantıda Zapsu’nun şirketi, Uber’in Türkiye pazarında işlerini kolaylaştıracak kilit bireyleri belirledi. Valilerden belediye liderlerine, taksi plakası sahiplerinden medya şirketlerinin liderleri ve içişleri, ulaştırma ve maliye bakanlarına yaklaşık 30 kişilik bir liste sunan Zapsu’nun şirket yöneticisi, bu şahısların kim oldukları ve şirketten duymak istedikleri iletinin ne olduğu konusunda Uber’e yardım edeceklerini belirtti. Ayrıyeten 2015 seçimlerinin öncesi ve daha sonrasında yanlışsız bağlantı kanalları kurmaları için şirkete rehberlik edeceklerini tabir etti.
Görüşmenin akabinde Aralık 2014’te Zapsu’nun danışmanlık firması Uber’e bir muahede taslağı gönderdi. Taslağa nazaran Zapsu, üç aylık lobi faaliyeti için ayda 50 bin dolarlık fiyat talep ediyordu.
Üst seviye bir yönetici, “Fiyat çok yüksek fakat muhtemelen Türkiye’de hakikaten büyümemizin tek yolu Cuneyd Zapsu üzere nüfuz sahibi birinin bizi kıymetli Türklerin radarına sokması” dedi. Lakin iki şirket fiyatta anlaşamayınca o periyot resmi bir mutabakat yapılmadı.
Yazışmalarda Zapsu’nun Erdoğan’ın birinci devrinden olduğu ve tesirini yitirdiğini lisana getiren şirket yöneticileri, kendisine son deva olarak başvurmayı düşünerek yeni alternatiflere yöneldi.
‘Bu adam hükümetin Uber’e göz yummasına müsaade verebilir’
Şirket yöneticilerine nazaran Uber’in Türkiye’de yapacağı bir iş iştiraki da kanunların değiştirilmesine yardımcı olabilirdi.
Ocak 2015’teki bir yazışmada, Türkiye’den sorumlu bir yönetici, kurduğu temasların kendilerine iştirak için Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın imam hatip lisesinden arkadaşı Hasan Gürsoy’un sahibi olduğu Gürsoy İnşaat’ı tavsiye ettiğini söylemiş oldu. Şirketin yüklü olarak inşaat ve alışveriş merkezi işletmeciliği yaptığını ve ulaşıma yatırım yapmayı planladığını anlatan yönetici, “Özellikle özel jet kiralama. Hükümet ve Cumhurbaşkanı ile fazlaca düzgün temasları var, hakikaten bu şirket AKP devrinde yükseldi. Kontağımız aracılığıyla kendisine ulaştık ve hayli ilgilendiler. Hakikaten de bu adam hükümetin evvel Uber’e göz yummasına ve daha sonra da gerekli P2P düzenlemelerine gitmesine meydan verebilir. Onlarla bir muahede yaparsak, Zapsu’nun hizmetlerine gereksinim duymuyor olacağız” dedi.
Uber çabucak sonrasında iki şirketle daha stratejik yatırım görüşmesi yaptı.
Şubat 2015’te ise devrin Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ile görüşme gerçekleşti. Şimşek’le görüşmenin hangi lobici ya da irtibatlar aracılığıyla gerçekleştirildiği sızan dokümanlarda belgisiz kaldı. Şimşek’in bu görüşmesi kamuya açık kaynaklarda da yer almadı.
‘Şimşek epey destekleyici’
“Yenilikçilik ve şeffaflık yanlısı” olarak tanımladıkları Bakan Şimşek ile görüşmenin olumlu geçtiğinin açıklandıği şirket notlarında Şimşek’in, Uber’in Türkiye’de faaliyet göstermesi konusunda “oldukca destekleyici” olduğu tabir edildi. Şirket notlarında “Bizden Gelir yönetimi ile görüşmemizi istedi. (Onlardan da Uber konusunda olumlu olmalarını talep etti.) Twitter yasasını incelememizi tembih etti. Uber, e-araç çağırma düzenlemeleri ve P2P hakkında Bakan’a bir teklif sunacak” denildi.
Dönemin İktisattan Sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan’ın o periyot Uber CEO’su olan Travis Kalanick ve şirket kurucusu Garrett Camp ile yemek yediği de Uber yöneticilerinin iç yazışmalarında ortaya çıktı. Üst seviye bir Uber yöneticisi, 30 Haziran 2016’da şirketin diğer bir üst yöneticisine yazdığı bir e-postada şu biçimde dedi:
“Yemekte Türkiye eski Başbakan Yardımcısı’nın yanında oturuyorum. Yaklaşık üç yıl evvel Travis ve Garrett ile yemek yediğini söylüyor. Rastgele bir kıymeti var mı? Şayet bu biçimde, ondan bizim için ne yapmasını isteyebilirim?”
Diğer yönetici, “Sanmıyorum fakat onunla sohbet etmeye paha. İktisattan sorumlu eski Başbakan Yardımcısıydı, lakin aldığımız bilgilere nazaran Erdoğan’ın gözünden düştü ve son kabine değişikliğinde öteki bir bakanlık vazifesine atanmadı” cevabını verdi.
Uber, Türkiye’deki stratejik iştirak planını ise hayata geçiremedi. Eylül 2015’teki yazışmalarda firmaların birçoklarının Türkiye’deki gergin siyasi ortamdan dolayı ya da taksi dalını etkilemek istemedikleri için bu alanda bir iştirake sıcak bakmadığı söz edildi.
Eski ABD Büyükelçisi Tan ayda 35 bin dolar aldı
Bunun üzerine yazışmalarda, Türkiye’de lisans almak için rastgele bir legal yolun olmadığı, bu niçinle daha kuvvetli bir lobiciye muhtaçlık duyulduğu açıklandı.
Uber’in Avrupa, Ortadoğu ve Afrika’dan (EMEA) sorumlu bir yöneticisi, “Biroldukca seçeneği tükettikten daha sonra, yasallaşma sürecinde bize takviye olacak gerçek kişiyi bulamazsak, bunun Türkiye’deki tüm operasyonumuzu bir daha gözden geçirmemize niye olacağını hesaba katmak zorundayız” dedi.
Cuneyd Zapsu, Mehmet Şimşek ve Ali Babacan ile bir sonuca varamayan Uber, bu konuşmadan yaklaşık bir ay daha sonra, lobi faaliyetlerine devam etmek için “kutuplaştırıcı bir siyasi figür olmadığını düşündükleri” ABD eski büyükelçisi Namık Tan ve ortağı, devrin Türk Amerikan İşadamları Derneği Lideri Ekim Alptekin ile anlaştı. Tan ve Alptekin’in birlikte çalıştığı NT Danışmanlık firmasıyla aylık 35 bin dolardan üç aylık bir mukavele imzalandı.
Uber yöneticileri, Ocak 2016’daki yazışmalarda, üç aylık mühlet sonunda ilerleme kaydedildiği, lakin maksada ulaşmak için daha uzun vakte gereksinim olduğunu belirterek aylık ödenecek ölçüsü “20 bin dolar + bonuslar” olarak belirleyip şirketle bir yıllık mutabakat yapmayı önerdiler. Sızdırılan evraklarda bu kontratın imzalanıp imzalanmadığı yer almadı.
Fatih Altaylı’ya sipariş köşe yazısı
Uber, bu süreçte medya çalışmaları da yürütüyordu. İç yazışmalara göre teğe bir görüşmeler daha sonrası Hürriyet ve Sabah’ın ortalarında olduğu gazetelere şirket hakkında olumlu haberler yaptırıldı.
Ocak 2016’daki yazışmalarda “hükümete yakın gazeteci” olarak tanımladıkları Fatih Altaylı’nın da iki köşe yazısı kaleme aldığı açıklandı.
Uber yasal statü kazanamadan büyüdü
Gelinen noktada ise şirketin Türkiye’deki lobi faaliyetleri başarısız oldu. Kendi lehine yasal düzenlemelerin önünü açamayan Uber’e 16 Ekim 2019 tarihinde İstanbul 10. Asliye Ticaret Mahkemesi sonucu ile erişim pürüzü getirildi. Şirketin, turizm nakliyeciliği yetki dokümanlı araçları taksi olarak çalıştırması maddelere muhalif bulundu. 2020’nin aralık sonunda ise İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 13. Hukuk Dairesi’nin sonucuna göre yalnızca sarı taksilerle çalışmak suretiyle Uber’e getirilen erişim mahzuru kaldırıldı.
Ancak tüm bu lobi faaliyetleri ortasında şirket, 2014 ile 2019 içinde yasal statü kazanmadan Türkiye’de faaliyet göstererek büyümüş oldu.
İstanbul Taksiciler Esnaf Odası’nın eski lideri Yahya Uğur, DW Türkçe’ye şirketin mahkeme sonucuna kadar yasa dışı faaliyette bulunmasa da maddelerdeki boşluklardan faydalandığını, istinaf sonucu daha sonrası ise yalnızca taksilerle çalışma kuralından dolayı maddelerle uyumlu hale geldiğini söylemiş oldu.
ICIJ’in araştırması da Uber yöneticilerinin vakit zaman maddelerin haricinde faaliyet gösterdiklerini bildiklerini ortaya koydu.
Uber yöneticilerinden itiraf
Uber, Türkiye haricinde diğer ülkelerde de yasal boşluklardan yaralanmaya çalıştı.
Sızan iç yazışmalara nazaran o periyot Uber’in kurumsal bağlantı yöneticisi olan Nairi Hourdajian, Tayland ve Hindistan’daki hükümetlerin araç çağırma hizmetini kapatma eforları devam ederken şirket yöneticilerinden birine şu biçimde diyordu:
“Sorunlarımız var, zira s*tiğimin yalnızca yasadışıyız.”
Başka bir yazışmada ise Uber’in EMEA yöneticisi Mike Macgann, şirketin ülke yöneticilerinden birine Uber’in yeni pazarlara giriş stratejisini şu sözlerle deklare etti: “Temelde Uber piyasaya çıkıyor ve akabinde düzenleyici ve yasal bir b*k fırtınası var.”
Gizli kayıtlar sızdırıldı
Uber’in sızdırılan kayıtları, şirketin dünyanın farklı ülkelerindeki kentlere girmek için savaşırken 2013 ve 2017 yılları içinde kullandığı taktikleri ortaya koydu.
The Uber Files, İngiltere’nin önde gelen yayın kuruluşlarından The Guardian’a sızdırıldı ve Washington D.C. merkezli kâr gayesi gütmeyen gazeteciler ağı olan Milletlerarası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) ile paylaşıldı.
Araştırma, 83 bin e-postayı içeren 124 binden çok kayda dayanıyor. Bu kayıtlar içinde e-postaların yanı sıra Uber’in üst seviye yöneticileri içindeki iMessage’lar ve WhatsApp yazışmaları, sunumlar, not defterleri, brifing notları ve faturalar yer alıyor. Evraklar, Uber’in dünya çapında agresif bir biçimde genişlediği periyot olan 2013’ten 2017’ye kadar uzanıyor. The Guardian ve ICIJ tarafınca yürütülen ve 44 medya partneri ile paylaşılan proje üzerinde 29 ülkeden 180’den çok gazeteci dört ay boyunca çalıştı.
Uber: Bugün farklı bir şirketiz
Uber, ICIJ’e ve DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada “Uber bugün farklı bir şirket” diyerek geçmişteki davranışlarının mevcut bedelleriyle uyuşmadığını kabul etti. “Beş yıl evvelki bu yanlışlar, epey sayıda hükümet soruşturmasına ve üst seviye birkaç yöneticinin iş akdinin feshine yol açtı” diyen Uber’in Pazarlama ve Halkla Bağlantılar Kıdemli Lider Yardımcısı Jill Hazelbaker, bu yüzden Eylül 2017’de firmanın iş yapış biçiminin her istikametini dönüştürmekten sorumlu yeni bir CEO olan Dara Khosrowshahi’nin nazaranve getirildiğini belirtti.
Hazelbaker, mevcut Uber çalışanlarının yüzde 90’ının Dara Khosrowshahi CEO olduktan daha sonra işe başladığını aktardı. Uber sözcüsü Jill Hazelbaker ise “Tabi ki birinci yaklaşımımız daha hassas olabilirdi, hayli sayıda yanılgı ve yanlış adımlar içeriyordu. Büyüdükçe, hükümetlerle olan ilgilerimizin hem maddelere uygun birebir vakitte şeffaf olmasını sağlamak için, lobi faaliyetlerimiz için ek iç kontrol sistemleri geliştirdik” tabirlerini kullandı.
Türkiye’deki lobi faaliyetleri için ne kadar bütçe ayırdığını açıklamayı reddeden şirket, şu anda Türkiye’de İstanbul, Ankara ve İzmir’de yalnızca ticari taksi plakası olan taksilerle çalıştıklarını ve Türk maddelerine uygun hareket ettiklerini bildirdi.
DW Türkçe’nin ulaştığı Ali Babacan ve Mehmet Şimşek, Uber’in o periyot Türkiye’deki faaliyetlerini kolaylaştıran rastgele bir tesirde ya da faaliyette bulunup bulunmadıkları ve şirket yöneticileriyle gerçekleştirdikleri görüşmelerin kapsamına ait sorularımıza cevap vermedi.